Ogrodowe ozdobne drzewko obsypane dekoracyjnymi czerwonymi jabłuszkami to bardzo urzekający widok, ale również przydrożna czy leśna dzika jabłoń uginająca się pod ciężarem drobnych owoców wygląda klimatycznie. Jakie gatunki kryją się pod pojęciem dzikich jabłoni?
Dzikie jabłonie, śliwy i grusze bez trudu spotkamy na osiedlach oraz przy drogach. To zwykle pozostałości po starych sadach, w miejsce których budowano domy i drogi. Drzewa pozostały, ale przestały być roślinami uprawnymi, choć często nie straciły zdolności owocowania. Takie właśnie drzewko, co roku obsypujące się urokliwymi owocami rośnie przy leśnej drodze – ulubionym miejscu moich spacerów. Zdziczałe jabłka to jednak zupełnie inne owoce niż owoce dzikich jabłoni spotykanych w lasach czy tzw. rajskie jabłuszka – owoce jabłoni ozdobnej.
Rajska jabłoń, jabłonka płonka i jabłoń domowa
Pod pojęciem dzikich jabłek rozumiemy owoce pochodzące z różnych gatunków drzew. Jedna z nich to typowo ozdobny gatunek zwany rajską jabłonią. Drzewka sadzone są w ogrodach w celach głównie dekoracyjnych – wiosną zachwycają obfitym różowym kwieciem, jesienią gronami drobnych czerwonych jabłuszek zawieszonych na cienkich szypułkach.
Drugi gatunek to dzika jabłoń zwana jabłonką płonką lub polną. Na dziko rośnie również w lasach, stąd też nazywana bywa leśną, ale uprawiana była od setek lat w celach kulinarnych i leczniczych – w Polsce ich popularność zawdzięczamy cystersom, którzy upowszechnili uprawę dzikich jabłoni wykorzystywanych głównie w winiarstwie. Płonka kwitnie w kwietniu – jej kwiaty są łudząco podobne do jabłoni uprawnych, znanych nam z sadów i przydomowych ogrodów – białe z jasnoróżowymi środkami i żółtymi pylnikami. Jabłonka płonka ma zielone nieco pomarszczone liście i zielonkawożółte owoce, większe niż owoce jabłoni rajskiej. Jabłoń jagodowa ma małe, wydłużone, żółte, często nieco ordzawione owoce na zwisających cienkich gałęziach. Owocuje dość umiarkowanie we wrześniu, a pozostawione do zimy na drzewku jabłuszka są chętnie zjadane przez ptaki. Kolejny gatunek to jabłoń domowa – gatunek powstały w wyniku skrzyżowania jabłoni dzikiej i niskiej, uprawiany dla owoców przeznaczonych do jedzenia na surowo i w formie przetworów. Możemy ją spotkać również w formie zdziczałej – jako efekt ekspansji urbanizacji na tereny dawnych sadów i gospodarstw.
Drogocenne owoce
Jabłka są bogatym źródłem błonnika, zawierają liczne związki fitochemiczne oraz flawonoidy, takie jak florydzyna i kwercetyna, które odgrywają ważną rolę w zwalczaniu chorób serca i nowotworów. Mają właściwości przeciwzapalne, przeciwwrzodowe i antywirusowe. Nie wszystkie jednak są równie smaczne. Jabłonka płonka ma małe, twarde i kwaśne owoce, mają jednak wiele wartości odżywczych i zdrowotnych. Zawierają garbniki i kwasy organiczne, zwłaszcza kwasy jabłkowy oraz cytrynowy, borowy i salicynowy. Poza tym obfitują w pektyny, stąd też owoce używane są do produktów galaretujących i wyrobu wina. Były bardzo chętnie stosowane na dżemy i nalewki, zanim jeszcze pojawiła się jabłoń domowa. W medycynie naturalnej wykorzystuje się je jako ekstrakt z jabłczanem żelaza, który służy w walce z niedokrwistością. Również cierpkie i kwaśne owoce ma jabłonka jagodowa – gatunek pochodzący z Chin i azjatyckiej części Rosji – jej owoce nadają się na przetwory dopiero po przemarznięciu. Owoce rajskiej jabłoni możemy bezpośredniego spożycia i także znakomicie nadają się na przetwory. Można z nich przyrządzać doskonałe dżemy i konfitury, kandyzować w cukrze. Zawierają spore ilości witaminy C i A, kwasy organiczne, garbniki, węglowodany, sole mineralne. Problematyczne jest natomiast korzystanie z owoców zdziczałych jabłoni domowych. Owoce, mimo że często mniejsze niż te z upraw, są smaczne, nadają się do jedzenia na surowo i do przetworów. Sadownicy zwracają jednak uwagę, że należy wykazać ostrożność w ich spożywaniu. Gatunki jabłoni domowej są podatne na wiele chorób, na które bez stosowania środków ochrony szybko zapadają. Szczególnie groźny dla człowieka może być grzyb rozwijający się na owocach – zawiera on szkodliwe metatoksyny. Niezdrowe są np. owoce zarażone parchem – na szczęście można go rozpoznać po brązowych plamach na powierzchni owoców. Zanim sięgniemy więc po owoce z rosnącej na dziko jabłonki, dobrze je obejrzyjmy.
autor tekstu: Hania
zdjęcia: K. Jankowska, AdobeStock